 АЛЕКСЕЕВ
Михаил Андреевич
(05.05.17 - 18.09.95)
М. ДАНИЛОВА.
Олунньу 22 кунэ 1974с.
Сурэх суду махталын этэр итинник суруктары, физмат кылаас бары учууталлара туталлар. Кинилэр харда суруктарыгар бэйэлэрин урукку уёрэнээччилэригэр науканы баhылыырга оскуола5а ин'эриммит урдук дьаныардарын ёссё сайыннаралларыгар субэлииллэр.
Онтон манна бугун'н'у уёрэнээччилэр, наука кэскиллээх киэн' аартыгар уктэммит убайдарын курдук. Билиилэрин-кёруулэрин чин'этэр туhугар бары куруhуоктарга, олимпиадаларга актыыбынайдык кытталлар. Ааспыт уёрэх дьылыгар ?кутскайга буолбут физика, химия уонна математика олимпиадаларын уhус туругар кыттан, онус тёгул бастаан кэлбиттэрэ.
- Биhиэхэ уёрэтэр, улэлиир учууталларга наука тёруттэрин баhылааhын'н'а ирдэбил икки, ёссё ус тёгулунэн куускэ туруоруллар, - диир Михаил Андреевич.- Ол иhин биhиги ёссё физмат кылаастары аhыахпыт инниттэн куруhуоктарбытыгар дойду киин куораттарын аналлаах усулуобуйатыгар ыытыллар олимпиадалар задачаларын итиэннэ ити наукаларга сан'а арыйыылары уёрэтиини са5алаабыппыт. Физмат кылааска улэлиир бары учууталлар араас университеттар истэринэн учууталлар научнай таhымнарын урдэтэр курстарга сырыттылар.
Сан'а5а бастын'н'а итинник утумнаахтык дьарыктаныы биhиги учууталларбытыгар элбэ5и биэрдэ. Билигин биhиги учууталларбыт республика5а учууталлар билиилэрин урдэтии курсун математика5а, химия5а сурун лектордарынан буоллулар, оттон оскуолабыт Саха Государственнай университетын практикаланар базовай оскуолатынан буолла.
Бу ааспыт сайын биhиги кыракый коллективпыт биир улахан ситиhиилэннэ. Физика учуутала В.С.Долгунов Минскэйгэ буолбут Бутун Со?зтаа5ы уhус педагогическай аа5ыыга "Физика уруогар уёрэнээччилэр ёйдуур дьо5урдарын сайыннарыы сорох боппуруостара" диэн тема5а он'орбут дакылаата ССРС педагогическай Наукаларын Академиятын дипломунан уонна ССРС Yёрэ5ин Министерствотын Бочуотунай Грамотатынан на5араадаланна итиэннэ харчынан бириэмийэ тигистэ. Ёссё уёруулээ5э баар, ол дакылаат "Физика в школе" диэн сурунаал 5 нуёмэригэр бэчээтэннэ, - диэн киэн' туттулаахтык кэпсиир Михаил Андреевич.
Дьэ ити барыта, физмат кылаастары салайааччы М.А.Алексеев этэрин курдук улэлиир учууталлар, советскай учуутал урдук аатын чиэстээхтик тутарга, бэйэ дьыалатын маастарыстыбатын баhылааhын'н'а утуё суобастаахтык сыhыаннаhыыларын дьин'нээх туоhута буолар. Ол туhунан 1969 сыллаахха Новосибирскайдаа5ы Государственнай университет педагогика5а кафедратын сэбиэдиссэйэ, ученай ?рий Иосифович Соколовскай бу оскуола5а кэлэ сылдьан; "Биhиги Новосибирскайга эhиги оскуола5ытын академгородокка уёрэнэ сылдьар о5олоргутун учугэйдик билэбит. Биhиги бары, ол иhигэр Михаил Алексеевич Лаврентьев да5аны, Yёhээ Булуугэ учууталларынан киин куораттартан баран олохсуйбут дьоннор улэлииллэрэ буолуо диэн саныыр этибит. Оттон билигин манна барыта ан'ардас олохтоох кадрдар улэлииллэрин билэн баран, мин уёруум уонна сё5уум икки тёгулунэн улаатта",- диэн эппиттээх.
1968 сыллаахха "Известия" хаhыат аа5ааччыларын кёрдёhуулэринэн журналист Э.Максимова Yёhээ Булуугэ, Исидор Барахов аатынан оскуола5а, Михаил Андреевичка кэлэн барбыта. Онтон ус сыл буолан баран, "Культура и жизнь" сурунаал 12 нуёмэригэр Э.Максимова очерката бэчээттэммитэ.
Ити очерк бэчээккэ тахсыбытын кэннэ уhус ыйыгар Yёhээ Булуугэ Африка биир кыракый государствотыттан, Сенегалтан Михаил Андреевич аатыгар нуучалыы тылынан маннык ис хоhоонноох сурук кэлбитэ;
"Биhиги олус кундутук саныыр до5отторбут! Эн тускунан "Культура и жизнь" сурунаалтан аахтыбыт уонна эйиэхэ суруйарга быhаарынныбыт. Биhиги Сан-Луи диэн кыракый куоракка олоробут. Кини биhиги государствобыт столицата Дакартан 250 километр. Лицей тохсус кылааhыгар уёрэнэбит. Нууччалыы кыратык, французтуу учугэйдик уонна немецтии куhа5ана суохтук билэбит. Биhиги эйигин уонна эн уёрэтэр о5олоргун кытта билсэртэн олус уёрэбит.
Ёскётё кыаллар буолла5ына, эн бэйэн' о5олоргун физика5а уонна математика5а уёрэтэр кинигэлэргин ыытыан' этэ дуо? Биhиги эмиэ ити наукалары, эн уёрэтэр о5олорун' курдук, учугэйдик билиэхпитин ба5арабыт. Биhиги эйигин ёйдуё диэн истин'ник эрэнэбит. Суруктары куутэбит. Кылаас соруда5ынан суруйдум Меланин Сумарс".
Михаил Андреевич ыраах Африкатаа5ы сан'а до5отторугар сонно тута эппиэттээбитэ. Ыраах Сан-Луига математика, физика учебниктара ыытыллыбыттара уонна онус кылаас уёрэнээччилэрэ бэйэлэрин оскуолаларыттан билигин Москва5а физико-техническай институкка уёрэнэр Ольга Селляхова5а урдуку математиканы уёрэтэр аналлаах учебнигы булан сенегалецтарга ыытарыгар кёрдёспутэ.
Дьэ ити курдук сир урдун бары о5олоро билиигэ-кёруугэ, сайдыыга, до5ордоhууга дьулуhаллар. Ол дьулууру ханнык да тутул, муора, акыйаан, кыраныысса мэhэйдээбэтин бу ыраах Саха сирин биир оскуолатын о5олоругар Сан-Луиттан кэлэр ити истин' суруктар туоhулууллар. Маннык ис хоhоонноох суруктар Со?з, республика араас оройуоннарыттан Михаил Андреевичка кэлэллэр. Олорго барыларыгар истин' субэлээх, утуё ба5арыылаах суруктар физмат кылаас учууталларыттан быыстала суох ыытыллаллар.
Аны Исидор Барахов аатынан орто оскуола физмат кылааhа бэйэтин урдук аналын хайдах толорон иhэрин кытта билсиэ5ин'. Бу кылаастарга уёрэнэн, 6 сыл устата 166 уёрэнээччи орто оскуоланы бутэрдэ. Кинилэртэн 149 уёрэнээччи дойду киин куораттарынаа5ы институттарга, университеттарга киирии экзаменнарын наар "4" уонна "5" сыана5а туттаран, билигин ситиhиилээхтик уёрэнэллэр. Кинилэртэн Ломоносов аатынан Москватаа5ы Государственнай университекка- 4, Новосибирскайдаа5ы Государственнай университекка- 25, Томскайдаа5ы Государственнай университекка- 5, Новосибирскайдаа5ы электротехническэй институкка- 6, Саха Государственнай университетыгар- 32 киhи уёрэнэллэр. Оттон бу оскуола иhинэн улэлээбит физика, математика куруhуогар уёрэммиттэртэн 32 киhи урдук уёрэ5и бутэрэн баран, Со?з уонна республика научнай кииннэригэр улэлииллэр. 27 киhи уёрэх заведениеларыгар уонна орто оскуолаларга физика уонна математика учууталларынан улэлиир. 3 киhи аспирантура5а уёрэнэр, биир киhи наука кандидата буолла.
Дьэ ити иhин Исидор Барахов аатынан орто оскуола физмат кылааhын учууталларын а5ыйах сыллаах ча5ылхай ситиhиилэрин дойду киин куораттарынаа5ы урдук уёрэх заведениеларын, научнай чинчийэр институттарын биллиилээх ученайдара урдуктук сыаналыыллар. Ол И.Барахов аатынан оскуола учууталларын уонна уёрэнээччилэрин наука, билии-кёруу урдук чыпчаалларыгар кынаттыыр. Бу билин'н'и ыччаттарга наука аартыга буолбут физмат кылаастар бастаан куруhуоктан са5аламмыттара. Аны ол кылаастар аналлаах оскуола5а кубулуйалларыгар эрэл улам улаатан иhэр.
ЕГОР АФАНАСЬЕВ,
"Хотугу сулус" сурунаал 1974 сыл 12-с нуёмэриттэн.
("Кыым" хаhыат 12.07.1991с. N-н)
<<< Назад на Ветераны
Республика Саха (Якутия)
с. Верхневилюйск
© SakhaLand 2003
|
