Агро-экологический лагерь "Бараховец"

<< 1  = 2 =  3 >>

Ыра санааттан - олоххо

    Бу баара суо5а быйыл эрэ аhыллыбыт, бастакы су’рэхтэниитин ааспыт сана лаа5ыр Yёhээ Бу’лу’у’гэ Эhэлээх Маар диэн сиргэ аhыллан биллэн – кёстён эрэр. Тугунан? Сайынны куйааска кёму’с кёлёhу’н “сарт” ту’hэр – хара у’лэни толорорунан. Ити туhунан саас-сааhынан.

    Иллэрээ сыл оскуола директорын солбуйааччы Дмитрий Дмитриевич Стручков Бу’лу’у’ бёлёх оскуолалар директордарын мунньа5ар сылдьан элбэх у’ту’ё кэпсэллэри истибитэ. Ол мунньахха Ньурба, Сунтаар улуустарыгар у’гу’с оскуолалар материальнай-производственнай базаланан у’бу’-харчыны ёлёрёллоёру’н, кыhынны кэмнэ итии аhылыкка бэйэ бородууктатынан хааччыллалларын ымсыыра истибитэ. Биирдэ санаатахха, у’гу’с о5олор хара у’лэттэн кэлин сылларга тэйбиттэрэ баар суол, сайынны лаа5ырдарга сылдьыбыттарын да иhин туох да ту’му’гэ суох бириэмэ ыытыы, тугу да гыммакка быар куустан сытыы эгэйгэттэн ырааппаттар. Ити оннугар о5олору у’лэнэн “сынньатар” олус туhалаах буолуо этэ уонна, ба5ар, онтон тирэхтэнэн сыыйа оскуола5а материальнай-производственнай базаны оностуохха то5о сатамматый? Итинник идеяны ханнык да учуутал, тёрёппу’, арааhа, икки илиилэринэн сёбу’лэhиэхтэрин сёп.

    Ол аата Барахов аатынан 1N-дээх оскуола5а туох-ханнык директор-салайааччы кэллэ диэн Данил Егорович Корякины кэтэhии кэмэ этэ.

    - Биhиги оскуолабытыгар араас директордар у’лэлээбиттэрэ, - диир Дмитрий Дмитриевич. – Баар этилэр уонунан сылларга директордаан баран туох да суолу-ииhи хаалларбатах, онорботох-чочуйбатах директордар. Оттон Данил Егорович биир сыл у’лэлээри сорох биэс да сыл у’лэлээбэтэ5ин у’лэлээтэ, онордо, оноттордо.

    Данил Егорович директор быhыытынан учууталлары да, у’ёрэнээччилэри да куттарын туппут суолунан ыра-ба5а санаалары – идеялары ылына охсон олоххо киириитигэр онкул охсон у’лэлэтэрэ буолар. Кини оскуолатыгар материальнай-производтвеннай базаны тэрийиини, кэнэтиини ёйёёбу’ту’нэн барбыта. Ити эрээри анардас ба5а санаатынан ыраатыллыбат. Са5алыахха, су’у’ру’ёххэ-кёту’ёххэ, туруорсуохха наада. Бараховецтарга сир наада буолбута. Сирэ суох тугу оноруонуй? Харах хатаммыт сиринэн кинилэргэ арыт тэрилтэлэр у’лэhиттэригэр быhан-отон сыhыарыллар бааhына5а, оттон у’ксу’гэр су’ёhу’ мэччирэнэр кубулуйар Эhэлээх Маар бэлиэ5э ылыллыбыта. Ити сиртэн лоп курдук 7 гектарын улуустаа5ы сир комитета (Репин Иванович Иванов) анаан-минээн быhан биэрбитэ. Ыкса ку’hу’н ити сири у’ёрэнээччилэр ку’у’стэринэн начаас ку’ру’ёлээбиттэрэ. Оччолорго бараховецтар сана, ьас билэр сирдэрин ортотугар туран Данил Егорович, Дмитьрий Дмитриевич да5аны бу сирдэригэр тугу тутуохтарын, тугу оноруохтарын, тугу у’у’ннэриэхтэрин былааннаан этиммиттэрин-тыыммыттарын телевизорынан кёрё олорон, олоххо киириэ эрэ, суох диэн, ба5ар, сорох-сорохпут саарбахтаан ылбыта да ханна барыай.

    Хайдах курдук сана у’йэ сааhа тигинээн кэлээтин, Эhэлээх Маарга у’лэ-хамнас ку’ёсту’у’ оргуйбута. Биир солкуобай харчыта суох бэртээхэй дьиэни учууталлар тутан кылбатан таhаарбыттара, кэлин улам кэнэтиллэр варианнаах теплица дьардьамата тутуллубута. Сыыйа хортуоппуй, араас о5уруот аhын олордорго анаан киэн бааhына сирэ тэриллибитэ. Yлэ са5аламмыта.

    - 24 тыhыынча солкуобайга хортуоппуй сиэмэтин атыыласпыппыт. ?скёту’н биир хортуоппуйбут у’у’ну’у’тэ 5 буолла5ына, 100 тыhыынча суолкуобай буолла5а, дьэ ол дии, - кэпсиир Дмитрий Дмитриевич. – Аны оттон о5урсуубут, помидорбут, редискабыт, су’бу’ёку’лэбит харчыны оноруохтарын эмиэ сёп. Бакаа ити кылаабынай сорук дэммэт. Саатар, оттон о5олор бэйэлэрэ у’лэлээн кёлёhу’ннэрин то5он ылбыт бородуукталара кыhын итии аhылык буолан эргийэрэ да дэлэ у’чу’гэй буолуо дуо. Ылыс да, ылыс. Сыыйа-баайа, холобур, эhиил насос туруортардахпытына хаппыыста олордуохпут, теплицабытын улаатыннарыахпыт. Булуус, овощехранилище булгу наада буолуо5а. Булуус, овощехранилище булгу наада буолуо5а. Оностуохпут. Ту’ргэнник ситэр кётёру’ иитэр ба5а санаа баар. Быhата, бу сирбит а5ыйа сылынан биhиги оскуолабыт материальнай – производственнай базатынан кыhыннары – сайыннары у’лэлиэ5э. Кыа5ырдахпытына, рынокка тахсыахпыт. То5о? Аныгы у’йэ, аныгы кэм ыччата бэйэти айа5ын ииттэргэ бэйэтэ илиитинэн тугу эмэ оноруохтаах, хара у’лэни сатыахтаах, кыбыстыа, сиргэниэ суохтаах кэнэ5эс учуонай буолла5ына, хортуоппуй, о5уруот аhын сатаан у’у’ннэриэн, кётёру’ - су’у’рэри ииттэн оло5ун илгэтин ёссё тупсарынарыгар мантан – бу лаа5ыртан акылаат ту’hэриммититтэн кэмсиниэ суо5а дии саныыбын. Мин уруккуттан да5аны о5олору лаа5ырга аhатар – утутар сынньаланынан дуоhутары сирэбин. Сайын о5о хара у’лэ5э эрилиннэ5инэ ёйё - санаата ордук сайдар, ку’у’hэ - уо5а эбиллэр, у’ёрэххэ тардыhыыта ку’у’hу’рэр. Оттон тугу да гыммакка сайылаабыт о5о ньуолдьа5ай, су’рэ5э суох буолар. Киhи утуйартан, аhыыртан у’чу’гэй ёйдёбу’лу’ ылбат, у’лэ – хамнас у’ёру’у’тэ, ыарахана, эрэйэ да5аны сырдык ёйдёбу’л буолан инэр. Ити эрээри биhиги о5олору, биллэн турар, анардас у’лэнэн эрэ кёлу’йбэппит.

*    *    *

    От ыйын 24 ку’ну’гэр “Бараховец” лаа5ыр 1 ыйдаах сезона сабыллар ку’нэ, манна эколоктар уонна спортволонтердар лаа5ырдара силлиhэн у’лэлээбиттэр. Лаа5ырдар начальниктара: Бурхалей Степанович Макаров, Александр Артурович Васильев Сарсыннаттан дьэ босхолонон тус бэйэлэрин тустарыгар “сынньаныахтара”.

    Сир да астаныам, от да оттонуом, - диир Бурхалей Степанович.

    Миэхэ да хаhаайстыбабар у’лэ эрэ элбэх. Сайын у’ту’этэ номнуо ааhа о5уста. Олус ту’ргэнник, биллибэккэ, - Александр Артурович о5олорго тугу эрэ дьаhайарын быыhыгар кэпсэтиигэ кыттар.

    Мин волонтердарым су’дээх элбэ5и у’лэлээтилэр. Кырабыт дэммэттэр, туох хоруу хоруута, туох мас олордуута, туох уулусса бё5у’н ыраастааhына буоллун, барытыгар да5аамыр курдук сырыттылар. Yлэбит ту’му’гу’н бу у’чу’гэй диэн у’ёру’ёхпу’ту’н, хомуйбут бёхтёрё утары тиэйиллибэккэ, хата тёттёру’ ыhыллан хааларыттан хомойорбут у’гу’с. Волонтердар уулуссаны киртитэр атын о5олору кёрдёхтёру’нэ, сёбу’лээбэттэрэ тута биллэр. Саамай у’чу’гэйэ ол. Лаа5ырга биир ый сылдьан у’лэлээбит о5о5о аны ку’hу’н хамнас тёлёну’ё. Ким хайдах у’лэлээбитэ ку’ну’нэн таабылга бэлиэтэнэн иhэр. Yчу’гэй у’лэhит ку’ннээ5и хамнаhа 12 солк. 50 харчы, ортоhуор у’лэhит о5олор 10 солк 50 харчы, 8 солк. 50 харчыны аахсыахтарын сёп . Мунутуур у’чу’гэйдик у’лэлээбит о5о5о 5 солк. эбии аа5ыллар, оччо5о ку’ннээ5и хамнаhыгар 17 солк. 50 харчыны сурунар. Биллэн турар, биир ку’дьу’с оннук буолбат. Yлэ сыанабыла халбанныыр, онно анал ирдэбиллэр бааллар. Оттон лаа5ырга сылдьар о5олор ку’ннэ иккитэ тото-хана аьыылларыгар хас биирдиилэригэр 25 солк. ороскуоттанар.
О5олор бэйэни салайыныыга толору ылсыhан у’лэлииллэр, икки биригэдьиирдээхтэр ; Ваня Долгунов,Алик Федотов.
“Yлэни хаhааныма, аhы хаhаан ”.
“Ким до5ордоох, ол тугу барытын кыайар”.
“Биhиги, сахалар, бэйэбитин айыл5а о5олорунан ааттанабыт”.
“Тапталтан ку’н сирэ , олох сайдар, у’у’нэр, мунутуур,” –итинник тыллар “Сиэрдьит” диэн сиэр-туом быраабылатыгар чуолкайдык суруллан ыйаммыттара хайа да тыллаа5ар, бука, элбэххэ у’ёрэтэн эрдэхтэрэ.

    Бастакы сезон сабыллыытыгар анаан-минээн “Биhигичёл олох иhин” диэн девизтээх уруhуй конкурсун ыыппыттар. Конкурс су’нньу’нэн икки тема тула эбит: лаа5ыр оло5уттан уонна самаан сайын туhунан дьу’hу’йу’у’лэр. Конкурска Роза Иванова, Вера Адамова, Надя Павлова, Лена Николаева, Таня Старостина, Алик Федотов кыттыбыттар. Кинилэртэн Алик Федотов кэм улахан кылаас о5ото улахана ётён “Сайын” диэн бэртээхэй, дирин ис хоhоонноох этюда I миэстэни ылбыт. Ону таhынан кёрдёёх – нардаах лаа5ырдыын быраhаайдаhыы кэрэ – бэлиэ ту’гэнинэн Дьокуускай куораттаа5ы “Ноксана” фирма аатыттан кэлэ сылдьар ыалдьыттыын Петрова Таисия Алексеевналыын кёрсу’hу’у’, бука, кинилэргэ саамай долгутуулаах буолара чахчы. Манна да5атан эттэххэ, “Ноксана”фирма “Хотун Бу’лу’у’” диэн аптеката оскуола5а спонсордаан барынан – бары кёмёлёспу’тэ ыраатта. “Хотун Бу’лу’у’ну’” тёру’ттээбит хаhаайката Оксана Викторовна Новгородова биhиги Yёhээ Бу’лу’у’бу’ту’ттэн тахсыбыт бастакы бизнесмен. Билигин Дьокуускайга элбэх ма5аhыыннардаах уонна ити республика5а киэнник биллэн эрэр улахан аптекалаах. Оттон Таисия Алексеевна тёру’т уус Yёhээ Бу’лу’у’ кыыhа куоракка республикатаа5ы санэпидстанция5а специалист. Уоппускатын кэмигэр “Ноксана” фирма аптекатын соруда5ынан эмтээх оттору хомуйтарыыга анаан – минээн у’лэлии сылдьар, таарыччы иhэр уу туругун кытта билсиhэр, су’бэ – ама биэрэр. Кини “Бараховецтарга” “Эмтээх оттору тёhё билэ5итий?” диэн викторина ыыппыт. Ол ту’му’гу’н бу’гу’н таhааран кыайыылаахтарга сыаналаах бириис туттарыахтаах. Тёhё да5аны “сэмэй”, “кыра” бириис диэтэр, биллэн турар, “Ноксананы” кытта сибээстээх туох барыта сиэдэрэй, ёлгём буолааччы.

    Таисия Алексеевна биhиэхэ “Хотун Бу’лу’у’” аптека чугастаа5ы сылларга саха сиригэр у’у’нэр эмтээх отторунан араас ыарыыны утары эмп – том онорон киэн ту’hу’лгэ5э тахсар былааннардаа5ын билиhиннэрэр. Оттон биhиги Сахабыт сиригэр сайына тёhё да кылгас буоллар тэннээ5э суох араас элбэх эмтээх оттор у’у’нэн силигилээн ааhаллар эбит. Биhиги ону хантан билиэхпитий, у’рду’лэринэн тэпсэн батыччахтаан ааhарбыт у’гу’с. Маннаа5ы лаа5ыр о5олоро хапта5ас, моонньо5он сэбирдэ5ин, ытырыык оту(крапива) уонна тимэх оту кыайа - хото хомуйбуттар. Ону таhынан ити хомуйбут отторо ханнык ыарыыга эмп – том буолалларын, хайдах туhанылларын бэрэбиэркэлиир викторина5а кыттыбыттар. Таисия Алексеевна о5олор у’лэлэриттэн бэркэ астынар. Кини элбэх у’чу’гэ°й сонуннарынан биhигини у’ёрдэр. Саха дьахталларыттан саамай ыраах туhаайыылаах автопробег салайааччыта Оксана Викторовна Новгородова быйыл хотугу норуоттар дьахталларын экологическай форумнарыгар делегат быhыытынан кыттыбыт. Хотугу сиргэ, тыйыс айыл5а ортотугар олорор дьон, о5олор кыhал5аларын кини ханан эмэ чэпчэтэр туhуттан у’ту’ё санаатынан ку’у’с – кёмё буолбута ыраатта. Билигин су’рдээх элбэх эчэйиилэрдээх Саха сирин сорох ёру’стэрин уутун киhи испэт туруктанна. Ордук биhиги мёлбёhу’йэр су’у’ру’ктээх Хотун Бу’лу’у’ эбэбит ку’н сырдык уута ку’лу’гу’рдэ , буомурда. Ол иhин Оксана Викторовна иhэр ууну ыраастыыр улахан оборудованиены аан дойду таhымыгар тахсан туруорсар эбит.

    Лаа5ыр сабыллыыта о5олорго элбэх у’ёру’у’нэн тосхойдо, барыларыгар ёйдёбу’нньу’ктэр, махтал сурук туттарылыннылар, конкурстар, викториналар кыайыылаахтара бириистэр хаhаайынарынар буоллулар. О5олор ыллаатылар – туойдулар, у’нку’у’лээтилэр. Кинилэри айыл5а барахсан илгэлээх арда5ынан ибиирэн ааста. Лаа5ырдара аhыллар ку’ну’гэр эмиэ ардахтаан эбитэ у’hу’. Ол аата бу лаа5ыры айыл5а таптаабыт, уйгунан уруйдуо, быйанынан баhыыбалыа турда5а. Ыра санааттан олоххо хардыылыыр тёлкёлёёх ту’hу’ тёру’тту’ё. Оччо5о манна эhиил, ол анараа ётту’гэр кёрбу’т эрэ сё5ёр – махтайар баай базата баар буолуо. Уйгуну – быйаны, аhы - у’ёлу’ онорор база.

Н. Михайлова
Уеhээ Булуу хаhыат 2001 сыл от ыйын 27 кунунээ5и №-тэн

<<< Назад на Летние лагеря                                                                                Республика Саха (Якутия)
с. Верхневилюйск
© SakhaLand 2003