 ЖИРКОВА
Ксения Илларионовна
Бар5а махтал, кунду Ксения Илларионовна!
Кун сиригэр до5ордуулар кёрсуhуулэриттэн ордук кунду суох диэн сёпкё этэллэр. А5ыйах сыллаа5ыта онус кылааhы бутэрбиппит 35 сылын туолуутугар кёрсуhэн умнуллубат о5о сааспытын эргитэн ааспыттаахпыт. Онно бэйэбит испитинэн тэриллибит оргкомитет куёх тастаах ёйдёбунньугэр суруллубут этэ;
"Бу таптыыр Булуубут кэрэ биэрэгэр 40-ча уолаттар уонна кыргыттар сайын'н'ы тахсар кун сарыалын уёрэ-кётё кёрсубуппут. Барыбыт сурэ5эр кун Ленин силуэттаах комсомольскай билиэт, илиибитигэр олох эгэлгэ идэтигэр путевка ситии-хотуу аттестаттаах этибит. Онтон дойдуга, дьон'н'о туhалаары ким улэ, ким уёрэх дьарыктаммыта. Бугун биhиги ол кэрэ аартыкка уктэммиппит, уёрэххэ, олоххо дьолбутун булбуппут 35 сылын туолла. Yгуспут урдук, орто аналлаах идэлэннилэр, ийэ-а5а, эhээ-эбээ буолар истин' иэйиитин, дьон-сэргэ махтанар урдук уёруутун биллибит уонна эмиэ тёрёёбут Булуубутугэр кёрсустубут.
Биирдэ бэриллэр о5о сааспытын биир биhиккэ, Исидор Барахов аатынан оскуола5а уёрэммиппитин, интернат биир уопсай иhититтэн аhаабыппытын, "эн-мин" дэhэн инилэрдии иитиллибиппитин ёруу ёйдёhё, ёйёhё сылдьыа5ын'!". Итинтэн салгыы ол сыллаа5ы выпускниктар испииhэкпит, ким-туох буолбуппут идэбитинэн этиллибит испииhэгин са5аланыытыгар; "Умнума, Эн уонна Биhиги" диэн истин'ник этиллибит этэ.
Испииhэктэн кёрбуппут 42 киhиттэн ордук элбэ5э учуутал буолан тахсыбыта. Онтон атыттар угустэрэ врач, фельдшер, тыа хаhаайыстыбатын урдук уёрэхтээх специалистара буолбут этилэр. А5ыйах киhи ёссё атын сырдык ыралаах идэ5э уёрэнэн улэлиэхтэрин араас сылта5ынан уёрэммэтэх хомолтолорун эппиттэрэ.
Онтон то5о угуспут учуутал идэтин талбытай диэн боппуруоска эппиэттээhин буолбута. Онно барыбыт санаата, ол санаабытын, дьулуурбутун, ба5абытын уhугуннарбыт учуутал Ксения Илларионовна Жиркова буолан тахсыбыта.
Кини онно эhигини тугунан уонна хайдах бэйэтин идэтигэр абылаабытай?
Учууталга анаан тёрёёбут курдук сырдык, ыраас сэбэрэтинэн, дьоhуннаах, дуоспуруннаах, тутта-хапта сылдьарынан уонна билиитинэн, онтун сатаан биhиэхэ биэрэринэн.
О5о5о барытыгар тэн', чиэhинэй, киhилии утуё сыhыанынан...
Киhилии утуё сыhыан... Киhиэхэ утуё сыhыан. Ол аата, ол киhиэхэ утуёну ба5арарын'. Кини киhи буолуутугар ёй угуу, тирэх биэрии.
Биhигиттэн биирбит туhулгэлээн олорор уёлээннээхтэрин кэриччи кёрбутунэн туран кэлбитэ.
-Ити биhиги бары убаастыыр, таптыыр киhибитинэн учууталбытынан Ксения Илларионовна буолан та5ыста. Кини билигин биhиги Сахабыт республикатын утуёлээх учуутала, Герой-Ийэ. Кини ёссё биhиги уёрэнэр сылларбытыгар Саха АССР Верховнай Советын депутата буола сылдьыбыта. Оччо5о ити кинини урдуктук чиэстээhин эрэ буолбакка, толору бэлэмнээх, республика сайдарыгар сан'аны этэр, он'орор, туруулаhар бэлэмнээ5ин иhин дьон быыбардаата5а. Кини онно ёссё сокуону бэлэмниир комиссия чилиэнэ эбит этэ.
-Оннук-оннук, ёссё мин кини утуёлээх учуутал буолбутугар Дьокуускайтан э5эрдэлээбитим.
-Онтон мин аспирантура5а уёрэнэ сылдьан Москваттан э5эрдэлээбитим.
-Мин Хабаровскайдаа5ы урдук партийнай оскуола5а уёрэнэ сылдьан открытка ыыппытым.
- Ол барыта учугэй, уёруулээх,- диэбитэ тыл ылан турбут табаарыспыт.- Мин эhиэхэ кини миигин киhи кэккэтигэр тардыбытын туhунан кыратык кэпсиим.
-... Оччолорго мин алтыс кылааска сан'а тыаттан киирэн уёрэнэ сылдьарым. Инньэ детдомтан ыла "баппат мэник уол" диэн характеристикабынан сорох ситэ ёйдёёбёт учууталлартан куннэтэ да кэриэтэ кириэтэнэрим, мё5уллэрим. Онтон мин кыбыстыахтаа5ар, ёссё ёрё барар курдугум. Бары тэбэнэти-куhа5аны билэ-билэ он'оро сатыырым. Мин дьолбор, ол куhун Ксения Илларионовна биhиэхэ кылаас салайааччытынан анаммыта уонна ол мэнигим урдунэн миигин кылаас старостатынан быыбардаппыта.
Онон да мин мэнигим тохтообото5о. Ёссё старостабыттан уураттыннар дии-диибин ёрё бара сатыы сылдьыбытым. Онтум угэнигэр, биирдэ уруок буолбутун кэннэ, паарта урдугэр тахсан, о5олору дьээбэлээн хаанньар-муунньар тутта туран кёрбутум, учууталым, кылааhым салайааччыта Ксения Илларионовна киирэн, кэлин паарта5а кёрён олорор эбит.
Мин бук-тах туттан паартабар сан'ата суох олорунан кэбиспитим. Онтон Ксения Илларионовна туох да буолбата5ын курдук, географиятын уёрэппитинэн барбыта.
Хаhан эрэ учительскайга ын'ырыллабын. Дьэ айыым-харам туолла бадахтаах. Интернаппыттан эhэннэр кыс хаарга хаамтаран иэдэтэллэрэ буолуо. Сордоох мэник уёрэхпиттэн быстарыа диэн санааттан, мэктиэтигэр кыайан хамсаабат да буолбутум. Итинник ус кун ааспыта. Ол кун бутэhик биология уруогар эмиэ Ксения Илларионовна киирбитэ. Кини уруогун биэрэн бутэн баран, миигин со5отохтуу хаалларбыта. Ёр сан'ата суох олорбута. Мин ньыкыйыахпынан-ньыкыйан, дьэ хайдах эрэ кэбилиир диэн умса туттан олордохпуна, паартабар Николай Островскай "Ыстаал хайдах хатарыллыбыта" диэн кинигэни тыаhа-сыма суох уурбута.
-Бу кинигэни аах. Дьон хайдах киhи буолан, олоххо туhаны а5аларга охсуhаллар эбитий. Аа5ан буттэххинэ кэпсэтиэхпит. Билигин дьиэ5эр бар,- диэбитэ уонна тахсан барбыта.
Кинигэм нууччалыы буолан бастакы аа5ыыбар бас-атах ёйдёёбутум. Онтон иккиhин аахпытым. Аа5а уёрэммэтэх, нууччалыы ёйдёёбёт буолан бэрт эрэйинэн иккиhин аа5ан бутэрбитим. Ол да урдунэн Ксения Илларионовна курдук учууталы кытта кинигэ ис хоhоонугар бэсиэдэлэhэр кыа5а суохпун билэн, оройуоннаа5ы библиотекаттан Новгородов алфавитынан сахалыы тылынан ити кинигэ тахсыбытын булбутум. Аны ол алфавиты билэр дьонтон, аныгылыы алфавиты кытта сэргэ суруйан олорон, дьэ астына, ёйдуу аахпытым уонна дьэ учууталбар эппитим.
-Оччо5о аны, бу Фадеев "Эдэр гвардиятын" аах. Онтон Аркадий Гайдар "Оскуола" диэн кинигэтин булан аа5аар. Уопсайынан тугу да гынарын' суох буолан мэниктиигин. Онтон мё5уллэ5ин-сэмэлэнэ5ин. Ол оннугар кинигэтэ аах. Билии, олох дьин'нээх оскуолата диэн кинигэ баар. Нууччан' тылын суруйуутугар мёлтёххун. Онон хото нууччалыы аа5арын' туhалаах буолуо5а.
Ксения Илларионовна ити кылгас бириэмэлээх киhилии сыhыана, утуё субэтэ мин мэникпин тосту бырахтарбыта. Арай онно кини, миигин эмиэ урукку кёрдугэнсийэр оспокко эрэйдээбит бааспын тыытар-ырытар мэник-баппат уолга атыттардыы сыhыаннаспыта буоллар, ба5ар билигин чын'ха атын дьыл5алаах киhи буолуом эбитэ буолуо.
-Дьэ онтон билигин киниэхэ эн махталын' тугуй?
-Мин махталым диэн дуо? Биир тылынан эттэххэ, мун'ура суох. Орто оскуоланы бутэрэн баран махтанардаа5ым. Ону эрдэ диэбитим. Онтон Москва5а урдук уёрэ5и бутэрбитим. Ёссё да эрдэ киниэхэ махтанарга диэбитим.
-Хайа оччо5о хаhан да махтанан абырыан' суох буолбат дуо?
-Махтаныам ёссё да эрдэ. Кини ол куннэргэ эппитин курдук, бар дьон'н'о туох эрэ туhалаа5ы он'ордорбун дьэ махтаныам этэ,- диэбитэ уёлээннээхпит. Yёлээннээхпит кырдьык да махтала мун'ура суох эбитин ёйдёёбуппут. Кини ол да тугэн'н'э уёрэппит учууталыгар дуоhуйа махтанар, республика5а биллэр улэhит, элбэх о5о а5ата, ёссё эhэлэрэ буолбут кэмэ этэ. Кини билигин Ксения Илларионовна5а барыбыт санаатын, ба5атын таба эппитин иhин истин'ник махтанан ытыспытын таhыммыппыт.
Ити сыл биhиги, киниэхэ уёрэммиттэр бары таптыыр уонна ытыктыыр учууталбытыгар Ксения Илларионовна5а ураты уёруулээх-кётуулээх сыл этэ. Онно Исидор Барахов аатынан оскуола5а улахан бырааhынньык буолбута. Ол бу оскуола5а 40-ча сыл тэбэн туран улэлээбит, Саха АССР оскуолаларын утуёлээх учуутала, ССКП Саха уобаластаа5ы комитетын чилиэнигэр кандидат Жиркова Ксения Илларионовна 60 сааhын туолар уёруулээх Юбилейын бэлиэтээбиттэрэ. Элбэх аадырыс суруктар туттарыллыбыттара, махтал тыллар этиллибиттэрэ. Олорго барыларыгар "утуё", "кунду" диэн тыллар хойуутук да туттуллубут этилэр.
Трибуна5а кини уёрэнээччитэ, билигин Саха АССР оскуолаларын утуёлээх учуутала, "Yлэ Кыhыл Знамята" орден кавалера Александр Иванович Семенов тахсыбыта. Кини чиэстээhинтэн уонна элбэх махтал-баhыыба тылларыттан долгуйбут Ксения Илларионовна Жиркова диэки кёрён ылбыта уонна;
-Кунду учууталбыт, билигин биир сырдык сыал-сорук иhин охсуhар утуё уёлээннээхпит, Ксения Илларионовна! Мин Эйигин кыбыhыннарыахпын ба5арбатарбын да, Эн бу уёруулээх кун'н'эр биhиэхэ урукку уонна билин'н'и уёрэнээччилэргэр биэрбит, биэрэр утуё5ун эппэт буоларым хайдах да табыллыбат. Мин иннибэр эппиттэргэ барыларыгар холбоhобун. Эргитэ санаан кёрдёххё, чахчы да Эн киhи быhыытынан ча5ылхай, ыраас суобаскынан, утуё-мааны майгыгынан, улэhит учуутал быhыытынан дэгиттэр дирин' билиигинэн уонна ону иитэр-уёрэтэр о5олоргор сатаан биэрэргинэн-ин'эрэргинэн уратылааххын. Эн ити хаачыстыбан' биhигини дирин' билиигэ угуйбута, Эн бэйэн' курдук учугэй учуутал буоларга уёрэппитэ. Ол иhин биhиги барыбыт дирин' ытыктабылын ыла5ын.
Эмиэ ити кун этэ. Биhиги бары таптыыр, ытыктыыр учууталбытыгар К.И.Жиркова5а ССРС Верховнай Советын Президиумун Ыйаа5ын аа5ан туран, "Yлэ5э килбиэнин иhин" медалы туттарбыттара. Онно бука бары биhиги Ксения Илларионовналыын тэн'н'э уёрсубуппут, уруй-айхал тылларын киниэхэ ис сурэхпититтэн долгуйан, сугуруйэн тыл эппиппит.
Киниэхэ уёрэммиттэр бары бар5а баhыыба бастын'ын эппит кундуттэн кунду учууталбыт Ксения Илларионовна сынньалан'ар дьиэтигэр олорорун кёрсубутум. Лаампа уотугар бэрт ёр одуулаhан, сан'абыттан сирдэтэн билбитэ.
-До5орум бокуонньук буолуо5уттан ёруу да аалларан ыарытыйбытым,- диэн баран киэн' арылхай хара5ынан бол5омтолоохтук кёрён ылбыта.
- Бу хара5ым мёлтёётё. Телевизоры тутан олорон кёрё сатыыбын. Ата5ым хаамтарбат буолан иhэр. Саас да ылан истэ5э. Кэргэним Миитэрэй,- диэн баран бётё бэрдэрбиттии сан'ата суох буолан ылбыта...
Кэргэнэ Дмитрий Спиридонович Спиридонов барахсан бары ёттунэн уол о5о ус кырыылаа5а этэ. Иккиэн бииргэ Исидор Барахов аатынан оскуола5а уёрэхтэрин бутэриэхтэриттэн пенсия5а тахсыахтарыгар диэри бииргэ улэлээбиттэрэ. Дмитрий Спиридонович 40-ча сыл директордаабыта. Боростуой учууталтан Саха Республикатын, РСФСР оскуолаларын утуёлээх учууталыгар, "Бочуот Знага" орденнаныар, улуус "Бочуоттаах гражданина" буолуор диэри улэлээбитэ. Ёскё чуукур коммунистар баар буоллахтарына саамай хатан хатарыылаахтарыттан биирдэстэрэ кини эбитэ буолуо.
Кинилэр барыта 10 о5ону тёрёппуттэриттэн биир о5о быстах ыарыыттан туораабыта. Онтон атыттарыттан биэс бэйэлэрин курдук урдук уёрэхтээх учууталлары, биир враhы, онтон атыттара норуот хаhаайыстыбатын араас салааларыгар улэлиир уёрэхтээх специалист он'ортообуттара.
Бу куннэргэ улуус бутуннуутэ ытыктыыр, ийэ туттубут истин' киhибит, кундуттэн кунду учууталбыт Ксения Илларионовна 70 сааhын туолар. Юбилейынан итиитик-истин'ник э5эрдэлээн туран киниэхэ ёссё тёгул бар5а махтал этэбит, ба5арабыт уhуннук олорон о5олоргун, сиэннэргин кытта биhиги уёруубутун уллэстэ сылдьаргар.
Yтуё олоххо уктэннэрбит уёрэнээччин'
Егор Афанасьев, СР культуратын утуёлээх улэhитэ,
улуус Бочуоттаах гражданина.
"Yёhээ Булуу" хаhыат 03.02.1996с. N-риттэн
<<< Назад на Ветераны
Республика Саха (Якутия)
с. Верхневилюйск
© SakhaLand 2003
|
