ЖИРКОВА
Ксения Илларионовна

= 1 =  2 >>

       Исидор Барахов аатынан орто оскуола5а у’лэ5э-хамнаска, олох араас ту’гэннэригэр, ханнык ба5арар ту’бэлтэ5э, су’бэ5э-ама5а наадыйааччыга иhирэх ийэ, эйэ5эс эдьиий, ёйдёёх су’бэhит, дьоhуннаах наставник, киhиэхэ барытыгар уhун-киэн, дирин ёйдёбу’лу’ биэрэр, инникигэ кынаттыыр, ку’у’hу’-уо5у эбэр, санааны кётё5ёр, дьикти дьонтон биирдэстэрэ Ксения Илларионовна буолар.
       Ксения Илларионовна 1926 сыллаахха олунньу 2 ку’ну’гэр Бу’лу’у’ куоратыгар тёрёёбу’тэ.
       1934-1937сс. Бу’лу’у’ куоратыгар I- II- III кылаастарга у’ёрэммитэ.
       1937-1941сс. Yёhээ Бу’лу’у’ оскуолатыгар у’ёрэммитэ.
       1941-1942 у’ёрэх сылыгар Бу’лу’у’тээ5и педагогическай училище5а киирэн бастакы курсу бу’тэрбитэ.
       01.09.1942-01.01.1943сс. Бу’лу’у’тээ5и училище иккис курсугар у’ёрэммитэ.
       1942-1943 у’ёрэх сылыгар тохсунньу 11 ку’ну’ттэн Yёhээ Бу’лу’у’ оскуолатыгар V-VI-VII-VIII кылаастарга учууталлаабыта.
       1943с. атырдьах ыйыгар у’ёрэммит училищетыгар Бу’лу’у’гэ киирэн иккис курсу бу’тэрбитэ. Онтон 1943-44 у’ёрэх сылыгар Ксения Илларионовна Жиркова ити Н.Г.?ернышевскай аатынан Бу’лу’у’тээ5и педагогическай училищены ситиhиилээхтик у’ёрэнэн бу’тэрэн баара-суо5а уон сэттэ саастаа5ар бэйэтин педагогическай у’лэтин са5алаабыта. Ити кэмнэ биhиги дойдубутугар ту’ёку’нну’у’ ту’у’н саба ту’спу’т немецкэй-фашистскай талабырдьыттары утары А5а дойдуну кёму’ску’у’р Улуу сэрии буола турара.
       1944-45 у’ёрэх сылыгар Yёhээ Бу’лу’у’ оскуолатыгар I-II-III нуучча кылаастарыгар нуучча тылын у’ёрэппитэ.
       1945/46-1946/47 у’ёрэх сылларыгар у’ёрэнэн Дьокуускайдаа5ы учительскай институт естественно-географическай факультетын кыhыл дипломунан бу’тэрбитэ.
       1947/48-1950/51 у’ёрэх сылларыгар Yёhээ Бу’лу’у’ орто оскуолатыгар учууталлаабыта.
       1951-1955сс. Yёhээ Бу’лу’у’ оройуонун у’ёрэ5ин салаатын сэбиэдиссэйинэн у’лэлээбитэ.
       1955-1988сс. Исидор Барахов аатынан орто оскуола5а учууталлаабыта. Ту’ёрт уонтан тахса сыл устата туох баар ёйу’н-санаатын, ку’у’hу’н-уо5ун, дууhатын барытын биэрэн туран о5о иитиитигэр-у’ёрэтиитигэр у’ту’ё суобастаахтык у’лэлээтэ. Улахан оскуолалар ахсааннарыгар киирэр республика биир бёдён оскуолатыгар- Исидор Барахов аатынан орто оскуола5а уhун сыллар усталарыгар К.И.Жиркова бары учууталларга у’ту’ё холобур, эрэллээх коллега, ёйдёёх су’бэhит-наставник быhыытынан у’лэлээн-хамсаан кэллэ.
       Ксения Илларионовна у’лэлээбитин усталаах-туоратыгар хаhан да оскуола ту’ёрт истиэнэтин иhинэн мунурдаммата5а, элбэх общественнай у’лэни толорбута. Ол курдук профсоюз месткомугар, тёрёппу’т комитетыгар, оройуоннаа5ы дьахтар комитетыгар у’лэлээбитэ. Ёр сыллар усталарыгар маннайгы су’hу’ёх партийнай тэрилтэни у’лэлиир оскуолатыгар салайбыта. Нэhилиэк, оройуон Советтарыгар хаста да5аны депутаттарынан талыллан у’лэлээбитэ. Саха АССР Верховнай Советын депутата, ССКП обкомун чилиэнигэр кандидат буола сылдьыбыта.
       Ёр сыллаах у’ту’ё суобастаах у’лэтэ у’рду’кту’к сыаналанан К.И.Жиркова Саха АССР Верховнай Советын, Саха АССР Верховнай Советын Президиумун, Комсомол Саха сиринээ5и обкомун, РСФСР Yёрэ5ин министерствотын Бочуотунай Грамоталарынан бэлиэтэммитэ, "За доблестный труд. В ознаменование 100-летия со дня рождения В.И.Ленина“, "За трудовое отличие“ медалларынан на5араадаламмыта.
       Ксения Илларионовна элбэх о5о иhирэх ийэтэ, эйэ5эс эбээтэ, “Мать-Героиня” орден уонна “Ийэ5э у’рду’к махтал”- аат кавалера. Yёhээ Бу’лу’у’ улууhун бочуоттаах гражданина.

Дьол до5ордоох
РСФСР норуотун уёрэ5ириитин туйгуна, Саха АССР оскуолаларын утуёлээх учуутала, Герой-ийэ Ксения Илларионовна Жиркова туhунан очерк.

        Yтуё дьон туhунан кэпсииртэн да, истэртэн да киhи салгыбат. Кинилэр киhини тардар, угуйар, умсугутар утуё хаачыстыбалара, кунду таас кун уотугар араас ён'унэн кулумурдуу оонньуурунуу, сан'аттан сан'а, сонунтан сонун ёртунэн кёстён-куёрэйэн тахсар дьиктилээхтэр. Оннук дьон баар буолан, кинилэр биhигини урдуккэ, утуё5э кё5улууллэр, олох кунду, умсул5аннаах уонна уоскулан'ы билбэт кистэлэн'ин арыйаллар. Саха АССР оскуолатын утуёлээх учуутала, Герой-ийэ, биллиилээх общественник Ксения Илларионовна Жиркова туhунан кинини чугастык билэр эрэ киhи барыта итинник урдук сыанабылы биэриэ5э. Кини чахчы да оннук бары ёртунэн эн'килэ суох кэрэ киhи.
       Уруогар киирэн олорон, учуутал уустук идэтигэр айыл5а анаан айар дьоно баар да буолаллар эбит диэн сё5ё5ун-махтайа5ын, долгуйа уёрэ5ин. ?уумпу, номо5он, уолуhуйары билбэт, киэн' кё5устээх, ёссё да ситэ таайтарбатах таабырын курдук дирин' киhи. Кини на5ыл-на5ыллык сайбаарыччы со5ус дайбанан кылааска киирэн кэлиитэ- о5олорго улахан бырааhынньык. Ол курдук о5ону тардар, умсугутар, сурэ5эр тёлёну куёдьутэр дьикти дьо5урдаах. Киhи иhиттэр истиэх курдук на5ыл, кэрэ куолаhынан кэпсээн киирэн барда5ына, кылааска чуумпу сатыылыыр, бэл мунуутэ5э да тэhийэн олорбот мэник бэдиктэр кэрэхсээн харахтара ча5ылыйа туhэр, айдаарар киhини бэйэлэринэн буойааччы буола охсоллор.
       Ксения Илларионовна кылаас сурунаалын куёрэччи со5ус тутан, кырдьа5ас оскуола кёрудуёрунэн кинини ахта кэтэhэр уёрэнээччилэригэр тиэтэйэ хаампыта хайыы-уйэ5э 43-с сылыгар барда. Кун-дьыл кётёрё тургэн да буолар эбит. Дьылыгырас уhун ун'уохтаах, нууччалыы сырдык хааннаах, кучархай хойуу баттахтаах, халлаан куё5э харахтаах уон сэттэлээх кыысчаан оччотоо5у сэттэ кылаастаах оскуола5а Булуутээ5и педучилищены бутэрээт биология, география учууталынан ананан кэлбитэ кун бэ5эhээн'н'и курдук эбээт. Ити сэрии бара турар ыарахан кэмэ этэ, ас-тан'ас кырыымчыга. Ол да буоллар, о5олор уёрэххэ утаппыттыы тардыhар, чугастаа5ы дьон-сэргэ бутуннуутэ биир иллээх дьиэ кэргэн курдук истин'ник санаhар, улэ5э ёрукуйэн куурэр кэмнэрэ этэ. Оччотоо5у уёрэнээччилэрэ хара5ар бииртэн биир бу баардыы элэн'нээн ааhаллар. Лаhыччах курдук кыра ун'уохтаах, сытыы-хотуу, сэргэх киhи Николай Гаврильев француз тылыгар биллиилээх специалист, филологическай наука кандидата буола ууммут. Талааннаах журналист Егор Афанасьев оччолорго дьэ, мэник киhи этэ. Медицинскэй наука кандидаттара С.С.Гаврильевы, И.С.Самсоновы, И.В.Анисимовы, В.В.Корнилованы, П.Г. Карадчинаны, Ю.?.Николаевы, биологическай наука доктора Д.Д.Саввиновы, ветеринарнай наука кандидаттара А.Ф.Абрамовы, П.И.Николаевы, философскай наука кандидата В.Д.Михайловы, филологическай наука кандидата А.А.Гольдманы, физико-математическай наука кандидата И.С.Самсоновы, педагогическай наука кандидата Т.И.Петрованы о.д.а. биллиилээх кадрдары иитиспитинэн киэн туттуон туттар. Кини ийэлии истин' биэбэйдээhинин, утуё5э-кэрэ5э угуйар урдук культуратын, дирин' билиитин ин'эринэн улааппыт норуот хаhаайыстыбатын араас салааларыгар урдук таhаарыылаахтык улэлии сылдьар специалистар, тус-бас салайааччылар, партийнай улэhиттэр Ксения Илларионовна аатыгар кун бугунугэр диэри сугуруйэллэр.
       Кини бастакы уёрэнээччилэрэ хайыы-уйэ5э эhэ-эбэ буолан, бочуоттаах сынньалан'н'а тахсан, о5онньор-эмээхсин буобуттара быданнаата. Аны уёрэнээччилэрин о5олорун ааhан сиэннэрэ оскуола5а кэлитэлээн эрэллэр. Кинилэр эмиэ эhэлэрин, ийэлэрин курдук, Ксения Илларионовна умсул5аннаах уруоктарын тэhийбэккэ кэтэhэллэр, о5олуу уйа5ас дууhалаах учууталларын мун'ура суох таптыыллар. "Кылааска уу-чуумпу. Yёрэнээччилэр бутуннуу кулгаах-харах буолан, тапталлаах учууталлара Ксения Илларионовна кэпсиир эйгэтигэр киирэн олороллор. Кини аптаах курдук, кёстубэт дьикти ситиминэн сиэтэн Билии дойдутугар киллэртиир, кини уруоктарыгар аан дойдуну эргийэн кэлэр курдук санана5ын",- диэн суруйар Ира Сергеева "Таптыыр учууталым" диэн сочинениетыгар.
        "Ксения Илларионовна кэрэ дууhалаах, эйэ5эс киhи, кыhамньылаах учуутал. Кини биhиэхэ бэhистэн тохсуска диэри географияны уёрэппитэ, айыл5аны таптыырга, кини кэрэтигэр умсугуйарга уhуйбута, ыраах омуктар олохторун-дьаhахтарын, сиэрдэрин-майгыларын киhи эрэ кэрэхсиэн курдук кэпсиир",- диэн бэйэтин махталын Лида Иванова этэр. Ити курдук хайа да кылааска киирбит иhин, хайа да о5оттон ыйыппыт иhин биир куолаhынан кырдьа5ас учууталларыгар мун'ура суох тапталларын этиэхтэрэ.
       О5о кутун тутарыгар Ксения Илларионовна5а аhыныгас утуё сурэ5э, кёнё, чиэhинэй майгыта-сигилитэ, кулугэ суох ыраас суобаhа, о5о5о истин' сыhыана, дирин' таптала кёмёлёhёллёр. Сорох учууталлар кылааска атаахтатар, кёйгёлуур о5олордоох буолаллар. Оттон биhиги кэпсиир учууталбыт эмоция5а бэриммэт кырдьыктаах биир тэн' сыhыанынан о5олор ортолоругар улахан авторитеты ылар. О5о ытыктабылын ылар эрэ учуутал киэн', дирин' билиини биэрэр, урдуккэ-утуё5э уёрэтэр, киhи быhыытынан кэрэ дьону иитэр кыахтаах. Ол иhин эдэр учууталлар Ксения Илларионовна баай опытын уёрэтиэх, улэлэригэр туhаныах кэрин'нээхтэр, кини курдук норуот таптыыр учуутала буоларга сыралаахтык дьулуhуохтаахтар. "Учууталбыт- биhиэхэ мэлдьи учуутал. Субэтинэн, ыйыытынан-кэрдиитинэн эдэрдэргэ куннэтэ кёмёлёhёр баар-суох наставникпыт буолар",- диэн биир педсовекка завуч Татьяна Алексеевна Иванова махталын аhа5астык эппиттээх.
       Исидор Барахов аатынан оройуон саамай кырдьа5ас оскуолатын Ксения Илларионовната суох сатаан ёйдёёбёккун- оскуола уонна кини ол курдук биир ёйдёбул буола силлиспиттэр. Ёр сыллаах айымньылаах улэ утуё тумугэ итиннэ ча5ылхайдык кёстёр. Кинини 1926 сыллаахха олунньу 2 кунугэр Булуу куоратыгар сулууспалаах кэргэнигэр тёрёёбутун туhунан эттэххинэ, угустэр соhуйа истиэхтэрэ- кини мэлдьи манна баарын, сылайары билбэккэ наар утуё5э-кэрэ5э уёрэтэрин эрэ билэллэр. 1951-55 сыллардаахха оройуоннаа5ы уёрэх салаатын сэбиэдиссэйинэн ананан улэлии сылдьыбыта. Онтон ураты улэтэ бутуннуутэ бу оскуола5а ааста.
       Оскуола иитэр-уёрэтэр улэтигэр саамай активнай кыттыыны ылар. Методическай холбоhук салайааччытынан улэлээбитэ. Педагогическай совекка, учууталлар семинардарыгар элбэхтик дакылааттары, лекциялары он'ортуур, баай опытыгар эдэрдэри уhуйар. Кини элбэх сыратын тёрёппуттэр, общественность ортотугар педагогическай билиини тар5атыыга биэрэр, айыл5а харыстабылыгар киэн' пропаганданы тэнитэр.
       Киhи арыт сё5ё саныыр- угус тубуктээх учуутал, уон о5олоох, а5ыс сиэннээх ыал ийэтэ бириэмэ ордорунан улахан общественнай улэни ыытыhарын! Комсомольскай, партийнай тэрилтэлэргэ секретарынан, оройуоннаа5ы дьахтар комитетыгар председателинэн улэлээбитэ, сельсовет, райсовет народнай депутаттарынан хас да тёгуллээн быыбардаммыта. ССКП обкомун чилиэнигэр кандидатынан, Саха АССР Верховнай Советын депутатынан талыллан улэлээбитэ. Кини ёр сыллаах айымньылаах улэтэ урдуктук сыаналаммыта, "Yлэ5э килбиэнин иhин" медалынан, "Норуот уёрэ5ириитин туйгуна" значогунан на5араадаламмыта. 1967 сыллаахха "Саха АССР оскуолатын утуёлээх учуутала" аат ин'эриллиитэ уёрэнээччилэрин уонна коллегаларын бутуннуулэрин урдук уёруутэ буолбута.
       Дьол до5ордоох дииллэрэ кырдьык эбит. Ксения Илларионовна 60 сааhын томточчу туолар бу уёруулээх кунун кёрсё республика араас муннуктарыттан э5эрдэлиир, махтанар, утуёну ба5арар суруктар, телеграммалар хото5остуу субустулар, кинини чиэстиир уёруулээх мунньахха аата-ахса суох аадырыс суруктар туттарылыннылар. Ыраах улэлии, уёрэнэ, сулууспалыы сылдьар о5олоруттан эмиэ э5эрдэ бё5ё кэллэ. Итиннэ барытыгар утуё киhиэхэ, кырдьа5ас коммуниска тёhёлёёх дирин' махтал, истин' иэйии тыллара этиллибиттэрэ буолуой?! Онтон ордук дьол киhиэхэ баар буолуон сатаммат.

<<< Назад на Ветераны                                                                                        Республика Саха (Якутия)
с. Верхневилюйск
© SakhaLand 2003