ЧИРЯЕВА
Вера Геогриевна

         Вера Георгиевна Чиряева 1916 сыл бала5ан ыйын 3 ку’ну’гэр билиннитинэн Yёhээ Бу’лу’у’ улууhугар сэниэ ыалга тёрёёбу’тэ. Ийэтэ эрдэ ёлён, кинилиин алта о5ону анардас а5ата иитэлээн, у’ёрэттэрэн киhи онортообута.

        Георгий Чиряев о5онньор у’ёрэх суолтатын кимтэн да эрдэ ёйдёён, тёрёёбу’т нэhилиэгин о5олоро у’ёрэхтээх дьон буола улааталларын туhугар бэйэтин улахан дьиэтин оскуола5а анаан сана былааска 1919с. бэлэх биэрбитэ. Чиряев о5онньор сиэртибэлээбит дьиэтэ 1956с. диэри оскуола буолан тигинэччи у’лэлии турбута. Билигин музей дьиэтэ буолан турар.

        Вера Георгиевна Бу’лу’у’тээ5и педагогическай техникуму бу’тэрээт, 1934-35 у’ёрэх сылыттан учууталлаабыта, онтон 1939 сыллаахха учуутал институтун бу’тэрбитэ.

        Вера Георгиевна су’у’рбэ у’с сыл устата Yёhээ Бу’лу’у’ оройуонугар Ороhуга, Тойокуга, Бу’лу’у’ оройуонугар Хампа5а, Сунтаар орто оскуолатыгар у’лэлээбитэ. Нуучча тылын уонна литературатын биэрбитэ.

        1944 сылтан Исидор Барахов аатынан Yёhээ Бу’лу’у’тээ5и орто оскуола5а уhун кэмнэ у’лэлээн баран бочуоттаах сынньаланна пенсия5а тахсыбыта.

        Вера Георгиевна оскуола5а у’лэлиир сылларыгар ордук о5олору кытта биирдиилээн у’лэлээн, о5олор нууччалыы у’чу’гэйдик санаралларын, суруйалларын уонна мэлдьи библиотека5а сылдьалларын, нууччалыы умсугуйан туран аа5алларын ситиhэрэ.

        Педагог быhыытынан улууска, республика5а улаханнык убаастанар методист, уhун сыллар усталарыгар нуучча тылын учууталларыгар  солбуллубат наставник-су’бэhит уонна методическай холбоhук салайааччытынан у’лэлээбитэ.

        Вера Георгиевна уhун сыллаах сындал5аннаах у’лэтэ у’рду’кту’к сыаналаммыта. ‘’За трудовое отличие’’, ‘’За трудовую доблесть’’, ‘’За добросовестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В. И. Ленина’’, ‘’За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945гг.’’, ‘’Ветеран труда ’’ медалларынан на5араадаламмыта. Кини- Yёhээ Бу’лу’у’ улууhун бочуоттаах гражданина.

Кёрсуhэ илик кунду киhим

1935с. биhиги оскуолабытыгар сэттис кылаас сан'а аhылынна. Учууталларбыт бары да сан'алар. Эдэр дьоннор. Хас да кун уёрэннибит. Арай, нуучча тыла буола илик. Эмиэ сан'а учуутал кэлиэхтээ5э куораттан тахса илик.
       Биир сарсыарда оскуолабар учууталлар олорор дьиэлэрин таhынан ааhан истим. Мин иннибэр лэппиэhиннээх баттахтаах, кылгас хара болтуолаах, тёгурук сирэйдээх, кыракый ман'ан кыыс- дьууппата кыара5аhа бэрт буолан, дьиэ олбуорун аанын алын сулдьугэhин сатаан атыллаамына, сулдьугэскэ хайдах эрэ олоро туhэн баран, икки ата5ын холбуу тэбэн, чэпчэки ба5айытык ''тэп'' гына ойон кэбистэ уонна улахан оскуола диэки хааман дэгэйэ турда.
       Мин испэр ''ким буолла5ай?'' диэн була сатыы-сатыы ааhа турдум. О5олор; ''Бугун нуучча тыла буолар уhу, учуутал тахсыбыт'',- дэстилэр. Биhиги туспа турар быйыл кёhёруллэн а5алыллыбыт сарайа суох ыал дьиэтигэр уёрэнэрбит. Обургу хос- кылааспыт. Кыра хоско биир учуутал олорор. Кёрудуёрбут оннугар- кёмулуёк оhохтоох аан хос. ?аhы диэн суох, уруок буолбутун учуутал киирдэ5инэ биирдэ билэбит. Yёрэнэр дьон суурбэччэбит. Yгуспут- сиппит-хоппут, суурбэччэлээх, онтон да а5а дьоннор. Саамай балыстара биhиги, а5ыйах о5о, уон алтабытыгар сылдьабыт. Улахаммыт дэммэппит- мэниктээн кыракый хоспутун сугэн кэбиhэбит. Айдаан биир тёруётэ- оhох иннин былдьаhыыта. Ким куустээх-ол иттэр.
       Ол курдук айдаара турдахпытына, били мин кёрбут кылгас болтуолаах кыыhым ааны аhан, бастаан урдук боруокка икки ата5ынан уктэнэн баран, дьиэ иhигэр ''тэп'' гына тустэ. ''Здравствуйте!''- диэн буолла. Биhиги ким хайдах сатыырынан хоруйдаабыта буоллубут. ''Сан'а учууталбыт бу буолла5а дуу,"- диэн саарбахтыы-саарбахтыы кылааспытыгар киирдибит.
       Кырдьыга, биhиги учууталбытын мыына кёрдубут. Эчи о5о оонньуур куукаккатын курдук буолан туhэн.
       Ман'найгы уруоктан мин ёйбёр хаалбыта маннык. Баччаан'н'а диэри нуучча тылын уруогар да учууталларбыт наар нууччалыы сан'арааччылара суох этэ. Yксун аахтарыы, сахалыы тылбаастааhын, нойосуустатыы эрэ буолара. Нууччалыы кэпсэтии диэни билбэт этибит. Оттон сан'а учууталбыт хара ман'найгыттан сахалыы сан'арбат киhи буолла. Наар нууччалыы кэпсээн киирдэ. Ёйдёётуннэр диэн чуолкайдык, бытааннык кэпсии сатыыр, ыарыр5атыахтара диэбит тылларын атын тылларынан быhаарар, бэркэ ин'иннэ5инэ эрэ сахалыы тылбаастыыр.
       Уруоктан уруок ааста5ын аайы биhиги сан'а учууталбытын сёбулээн бардыбыт. Кини уруокка, кылааска киирдэ5инэ, кыракый бэйэтэ улааппыкка, урдээбиккэ, тэтимирбиккэ дылы буолар. Хаанныын-сиинниин уларыйан, ис-иhиттэн долгуйан, умайан, тырымнаан туран кэпсиир. Биhиги чой мэйиибитигэр тугу эрэ хомуйан киллэрэн ёhуллубэт гына тумэ тардар курдук икки илиитин нарын тарбахтарын холбуу тута-тута, чараас уостарын чорботон, хатан, чуор куолаhынан хомо5ой бэйэлээхтик лоп-бааччытык сэhэргиир. Нууччалыы кэпсээн, хоhоон тылын-ёhун кууhун, эриэккэhин биhиги аан ман'най онно удума5алаатыбыт. Максим Горькай "Ийэ" диэн романа улуу революционнай суолталаах айымньы буоларын ёйдёттё. Маяковскай "Левый марш", Демьян Беднай "Главная улица", Безыменскай "Партбилет", Вера Инбер "Пять дней и ночей" курдук хоhооннорун, куурээннээх тыллара, дирин' иэйиилэрэ биhиги тун'уй дууhабыт мукчахатыгар кэм чугаhыырга, тиийэ сыhарга дылы гыннылар.
       Сорох хоhооннору сорудах биэрэн оскуола5а, кулуупка буолар биэчэрдэргэ аахтарар. Демьян Беднай "Главная улица" диэн хоhоонун оруолларынан уллэстэн, хайа о5о ханнык купулуёту аахпытын билин'н'э диэри ёйдуубун. Былырыын'н'ыны, унуруун'н'уну, бэ5эhээн'н'ини бэрт тургэнник умнабын. Онтон отуттан тахса сыллаа5ыны то5о эрэ умнубаппын. Ленин кунугэр "Партбилеты" аа5аары кулууп сценатыгар тахсыбыппар, учууталым, быыкаа бэйэтэ, кэннибэр саhан олорон, кыайан аа5ыа суо5а диэбитэ буолуо, хос туhэрсэн барбыта. Мин куоласпар сёп тубэhиннэрэн, куолаhын соното-соното аахпыта.
       Ити курдук сайа5ас майгылаах, кэрэ, нарын ыраас хааннаах, тэтэркэй имнээх кулбут-уёрбут, эппит-тыыммыт эдэркээн учуутал кыыс биhиги биир саамай ытыктыыр киhибит буолбута. Оттон нууччабыт тылын учуутала киирэн кэллэр эрэ сып-сап курдук оннубутун була охсорбут. Улуу Пушкин тылын, Горькай, Маяковскай тылларын туhунан учууталбыт сан'а кэпсээнин истэ охсоору тургэнник бэлэм буоларбыт. Бу кунду бириэмэттэн кыракый да тугэн энчирээбэтигэр, таах ааспатыгар биhиги бэйэбит ба5арар дьон буолбуппут.
       Баhыыба киниэхэ, учууталбытыгар, улэтин, идэтин ис сурэ5иттэн сёбулуур, таптыыр утуё улэhиккэ, бэйэтин туhугар нарын уус киhиэхэ.
       Баhыыба киниэхэ ёссё уруок тас ёттугэр да угус бириэмэтин биhигини кытта ыыппытын, оонньообутун-кулбутун, кэпсээбитин-ипсээбитин иhин! Ким мэлдьэhиэй; билигин да уруоктарын таhыгар о5олорун диэки хайыhан да кёрбёт, хайыhар да буоллахтарына, мён'ён-этэн, суоhуран, тон'уйдук сыhыаннаhар, кэпсэтэр учууталлар бааллар ээ.
       Биhиги учууталбыт уруок таhыгар буппэт кэпсээннээх, хатан кулуулээх, хаадьы тыллаах бастын'а этэ, наар уёрэтэр о5олорун кытта сылдьарын сёбулуурэ. Оччолорго тыа сиригэр оскуола баар-суох культура кыhата буолара. Учууталлар, о5олор кулуупка сотору-сотору спектакль туруорарбыт. Биhиги учууталбыт онно-бастын' толорооччу, кё5улээччи. Оскуола5а литературнай куруhуогу тэрийэн, илиинэн суруллар сурунаалы таhаартарара. Онно о5олор, куотуhа-куотуhа хоhоон суруйарбыт.
       Ол дьыл учууталларбыт бары да эдэр дьон буолан, оскуола5а кёр-нар, оонньуу баhаам буолара. Биир учуутал балалайка5а оонньоон тардыр5атта5ына, биhиги учууталбыт ким тубэспити, сатыыр да, сатаабат да буоллун, илиититтэн дэллэритэн киллэрэн, ун'куулэтэн кулахачыппытынан барара. Эн буолла5ына, учууталы кытта ун'куулуургуттэн, сатаабаккыттан сиргэ тимирэ сыhа5ын да, кини ону аахайбат курдук туттар.
       Ити сыл сэттис кылааhы бутэрэн, биhиги сорохпут уёрэнэ, сорохпут улэлии тар5аспыппыт. Онтон ыла ити учууталбын билин'н'э диэри кёрсё иликпин. Кэлин, хам-тум кулгаа5ым уhугунан эрэйдээхтик олорор уhу диэни истэрим да;
       -Ээс, хайа улугэрэй до5ор!- диэн итэ5эйиэхпин ба5арбат этим. Мин санаабар, биhиги учууталбыт курдук нарын, сайа5ас, элэккэй киhи наар уёруугэ, дьолго эрэ аналлаах буолуохтаа5а.
       Кэлин киниэхэ утуёлээх учуутал аата ин'эриллибитин истэн баран, улаханнык уёрбутум. Бука, кини уёрэппит о5олоро, дьонноро бары уёрбуттэрэ буолуо дии санаабытым.
       А5ыйах сыллаа5ыта, командировка5а сылдьан, кини тиэргэнин иhинэн хаста да ааспытым гынан баран, дьиэтигэр кыайан киирбэтэ5им. Киириэхпин, кёруёхпун олус ба5ара-ба5ара, киирбэтэ5им. "Мин эйиэхэ уёрэммитим ээ", -диэн улахан бэйэтэ буолан киирэ туруох бэйэм дуу. "Ба5ар, тёрут да умнубута буолуо",- дии санаабытым.
       Сыыспыккын, оччо булан баран киирэн кёрсуёх да эбиккин,- дииргит буолуо.
       Этиэххитин этэ5ит. Буруйдаахпын. Мун'утахпын. Ол гынан баран бэйэбин бэйэм эмиэ уоскутунан ылабын ээ; Учууталым эдэр бэйэтэ эмэнсийэн олорорун кёрбётё5ум син да диэх курдук саныыбын. Кини мин ёйбёр-санаабар уруккутунан уёрэ-кётё, этэ-тыына, тырымныы сылдьар кэрэмэн бэйэтинэн, илиитин нарын тарбахтарынан мин сурэхпэр сырдык иэйиини, сылаас санааны туомтуу баайа сырыттын ээ.
       Соторутаа5ыта манна, ?кутскайга, билэр ыалбар биир кыыс о5ону кёрбутум. Быыкайкаан бэйэтэ диван'н'а кумуччу туттунан халын' ба5айы кинигэни аа5а сытара. Мин бу о5ону ханна эрэ кёрбут курдукпун. "Ханна буолуой?" дии саныы олордохпуна, дьиэлээх эмээхсин;
       -Билэ5ин дуо, бу кыыhы? Ийэтэ учууталын' буолуо дии. Мантын' кыратын кёрумэ, врач ээ,- диэтэ.
       Мин хара5ым то5о таптыы кёрбутун дьэ ёйдёётум. Ол иhин да, кырата, нарына, тэтэркэйэ уут-укчу ийэтигэр маарын'ныыр эбит. Бэл, ити илиитэ арыычча кыайар халын' кинигэтин кууhа сытарыныын. Мин учууталым эмиэ халын' да халын' кинигэлэри аа5ан тахсара. Итинник кыра бэйэтэ итиччэлээх халын' кинигэлэри хайдах аа5ара, ёйдуурэ буолуой диэх курдук саныырым. Ол эрэн мин ити о5ону кёрён олорон;
       -Ийэн' ёссё учугэй этэ!- диэхпин ба5аран баран, билбэт о5обун, кёрдё кёрёёт, хомотуохпун тардыммытым. Эдэр-сэнэх эрдэххэ кундутук санаабыккын кэлин туох да бэйэлээххэ биэриэххин, тэн'ниэххин ба5арбаккын. Киhиэхэ кырдьык оннук баар буолааччы.

<<< Назад на Ветераны                                                                                        Республика Саха (Якутия)
с. Верхневилюйск
© SakhaLand 2003